ኣማን ተኸስተ
ኣቡ ዳቢ
መራግእቲ
ጽሑፍ እንተ ዘይተነቢቡ – እንተ ዘይተስተማቒሩ፡ ትርጉም የብሉን። ‘ሪደርስ ሪስፖንስ ክሪቲስዝም’ ዝብሃል ኣገባብ ህየሳ ዝኽተል ኣመሪካዊ ስተሊን ፊሽ ከም ዝብሎ፥ ንሓደ ጽሑፍ፡ ትርጉምን ህላወን ዘውህቦ ኣንባቢ ወይ ኣስተማቓሪ እዩ። እንተዀነ ናይ ኣስተማቓሪ ተመኲሮ፡ ደረጃን ዓይነትን ኣተሓሳስባ፡ ዕምቈት ኣብ ስነ-ጽሑፍ … ወዘተ. ኣብ ግምት ኣእቲኻ፡ ሓንቲ ዛንታ ኰነ ስራሕ ስነ-ጥበብ፡ ዝተፈላለየ ትርጉም ክህልዋ ትጽቢታዊ እዩ። ስለዚ’ምበኣር፡ ጸሓፋይ፡ ዕረን መዓርን ጽሑፉ ካብ ኣስተማቐርቲ እንተመጾ ምኽንያታዊ እዩ። ሓደ ብዓይኒ ህየሳ ዝትንትን /ዝጽሕፍ ድማ ገለ መሰረታውያን መትከላት ስነ-ጽሑፍ፡ ኣተሓሳስብኡን ተምሳጡን ኣብ ግምት እናእተወ፡ ነቲ ስራሕ ቅርጺ ከትሕዞ ይኽእል። ኣቕራቢ ህየሳ፡ ህየሳዊ ጽሑፍ ብድፍረት ከቕርብ ከሎ፥ ንጽህና፡ ቅንዕና፡ መትከላዊ ኣረኣእይኡ ዝሕመረቱ ድሉው መንፈስ ደኣ’ምበር ካልእ የብሉን። ሃያሲ፡ ብመደብ ኣብ ሓሳባትን ኣምራትን ስነ-ጽሑፍ ቀዳምነት ብምግባር፥ ጽባቐ፡ ሓቂ፡ ትርጉምን ዕላማን ጽሑፍ ክትንትን ህርድግ ምስ በለ’ዩ። ነገር ግን፡ እቲ ዝህየስ ዘሎ ጸሓፋይ ንዝተዋህቦ ህየሳ፡ ተተንከፍኩ ብዘስምዕ ቃና፡ ንዝተለገሰሉ ህየሳ ደይ መደይ ኢሉ ብምሕዳግ፡ ብኣሽሙር መገዲ ግብረ መልሱ ክህብ ክትዕዘብ ከለኻ፡ ነጸብራቕ ሕመቚ ኢዩ። ኣተሓሳስብኡን ብስለቱን ንምፍላጥ ይሕግዝ።
መእተዊ፤
ሓደ ስራሕ ፈጠራዊ ዛንታ፡ ምህዞኣዊ ሃዋህው ከቕርብ ኣለዎ። እቲ ትልሚ ይኹን ገጸ-ባህርያት ዝነብሩሉ ዝዕምብብሉ፡ ነብሱ ዝኸኣለ ዓለም ክፍጠር ኣሎዎ። ማለት ኣብቲ ዝተማህዘ ግዜ፡ ቦታ፡ ባህሊ፡ ሃዋህው ክነብሩ ኣለዎም። ምከናዊ ሃዋህው ብስእላዊ መገዲ፡ ብውሕዳት ቃላት ወይ መስመራት ብብልሓት ክመሃዝ ዝከኣል እዩ፡ ጥበብ ጥራይ እዩ ዘድሊ። እዚ ምስ ዘማልእ፡ እቲ ስራሕ ድርሰት እዩ ንብል።
# ጽማቚ ትሕዝቶ ዛንታ ሳርዲን፤ ሓሙሽተ ኣዕሩኽ፡ ንሓሙሽተ ዓመት ብዘይ ምቊራጽ ኣብ ዝራኸቡላ ላተርያ ኮይኖም ዝቓዶን ዘይቃዶን ዘዕልሉላ ኣጋጣሚ ኮይና፡ ንመሪሕ ገጸ-ባህሪ ዘጋጠመቶ ንእሽቶ ንእስነታዊ ህሞት ኣማሊኣ እተዘንቱ እያ።
ሀ) ዛንታ ብዓይኒ ባእታታት ስነ-ጽሑፍ
1) ትልሚ ዛንታ፤
እዛ ዛንታ፡ ንልዕሊ ፍርቂ ካብ ትሕዝቶኣ ብትልሚ-ኣልቦ (ዘይቃዶ ቅንጥብጣብ ዕላላት) ሓቚፋ ክትከይድ ብምጽናሕ፡ ኣብቲ ምፍራቕ ዛንታ፡ ሓንቲ ንእሽቶ ተርእዮ ትኽሰት። ቀንዲ ገጸ-ባህሪ ማለት ኣብርሃም ነታ ብማዕድኡ ኮፍ ኢላ ዝነበረት፡ ማራኺ መልክዕ ዘሎዋ መንእሰይ ዓይኑ ምስ ጠቐሰላ፡ ንሳ’ውን ገለ ምልክት ምስ ሃበቶ፡ ንዓይኒ-ምድሪ ተኸቲሉዋ ይኸይድ’ሞ፡ ነገር ንእስነትን ስድነትን ዝቀስቀሶ ሃንደበታዊ ርሱን ምጥምጣም የጋጥም።
2) ገጸ-ባህርያት፤
ንጡፋት ገጸ-ባህርያት’ዛ ዛንታ፡ ሓሙሽተ ኣዕሩኽ ኣወዳት ከምኡ’ውን ማራኺ መልክዕ ዘሎዋ መንእሰይ እዮም። እቲ ኣዘንታዊ ማለት ኣብርሃም፡ ኣገልግሎት ኣብ ባረንቱ ድዩ ኣብ ከረን ከም ዝነበረ ጠቕላላ ዝወጃበሮ ኣዝዩ ረሳዒ ከም ምዃኑ ከምኡ’ውን ካብቶም ኣዕሩኽቱ፡ “መን እዩ ዘይመጸ፧” ምስ ተባህለ፡ ነቲ ቀንዲ ቀራቢኡ ዝመስል ‘ዮናታን’ ጠቕላላ ክዝክር ብዘይ ምኽኣሉ፡ ዘይተኣማኒ ገጸ-ባህሪ ክንብሎ ይከኣል።
ኣብቶም ዝተረፉ ጠባያት’ውን እንትርፎ ተራ ዕላል፡ ዝዀነ ሓድሽ ሓይሊ ወይ ኣማእዛኒ ጠባይ ኣይክሰትን እዩ። ኣብ መንጐ ዕላል ኣዕሩኽ ዝድቕስ ዮናታን፣ ደቒቅ ሓበሬታ ናይ ዝሓለፈት ጓል-ሰብ ዝዛረብ ሄኖክ፣ ንፉዕ ኣዕላሊ ኤርምያስ፣ ካብ ጫውጫውታ ሰባት ንኽናገፍ ‘ኢርፎን’ ኣብ እዝኑ ዝስዂዕ ኢሳይያስ፣ ንዘይትፈልጦ ሰብ እትጥምጠም ብልዕቲ ጓል-ሰብ ይርከብዎም። ገጸ-ባህርያት፡ ኲነተ ኣእምሮኦም ኣይግለጽን፣ ስምዒታቶም ሃሳስ ምስ ምዃኑ፣ ዝምዕብል ጠባይ ከኣ ስለ ዘይብሎም — ዘይምሉኣት ገጸ-ባህርያት (flat characters) ክንብሎም ንደፍር።
3) ምከና፤
ምከና፡ ሰለስተ መዳያት ኣሎዎ፣ ግዜ፡ ቦታ፡ ከምኡ’ውን መድረኻዊ ኲነት የጣምር። ኣብዛ ዛንታ ዝገሃድ፤ መጠኑ ዝሓለፎ ናጻ ሰዓታት ካብ ስራሕ፣ ምሒር ሰዓታት ድቃስ፣ ንሓሙሽተ ዓመት ዝደጋገም ኣሰልካዪ ዕላላት፣ ግሉል ሂወት ኢሳይያስ፣ ፈንጠዝያዊ ውሳነ ኣብርሃም … ወዘተ. ካበይ እዩ መበገሲኦም – እንታይ እዮም ኮይኖም ንዝብል ሓሳብ – ብቀጥታ ይዂን ብስእላዊ ወይ ብውስጠዘኣዊ መገዲ ኣይተሓበረን።
ንምብርሁ፥ እዛ ዛንታ ናብ ቋንቋታት ዓረብኛ ወይ እንግሊዝኛ ተተርጒማ፡ ዓረብ ወይ እንግሊዛውያን (በብቋንቊኦም) ንኸንብቡዋ እንተ ትወሃቦም፡ ‘ትፈጥረሎም ስምዒት ይዂን ዕምቈት የብላን። እምበርከ፡ መበገሲ ሃለውሎዎምን ኣሰልካዪ መዓልታዊ ሂወቶምን ዘብርህ ባይታ /ምከና ኣይተፈጥረላን። ኣንበብቲ ቋንቋ ትግርኛ ግና ንህሉው ኩነታት ሃገርና (context) ኣጸቢቕና ስለ እንፈልጥ፡ እዛ ዛንታ ከነንብባ ኸለና፡ “ኣሃ …! ሰንፈለላዊ ሂወት ኤርትራ እዩ ለካ ናብ ከምዚ ኣብጺሕዎም” ክንብል ንኽእል’ምበር ዝኾነ ንጹር ስእሊ የብላን። ጸሓፋይ፡ ምህዞኣዊ ምከና ብዘይ ምቅራቡ፡ ናይዛ ዛንታ ጎሊሑ ዝረኣይ ውድቐት ከም ተነካኢ ዂርዂሮ እግሪ ኣኪለስ እዩ።
4) ትረኻ፤
ብቀዳማይ ኣካል መንጽረ-ዓይኒ እትዝንቶ ኮይና፡ ብዘይክኡ’ውን እቲ ቀዳማይ ኣካል ማለት ኣብርሃም፡ ዘይተኣማኒ ኣዘንታዊ ስለ ዝኾነ፡ ኣብ ዝተረፈ ትረኹኡ፡ ንኣንባቢ ከዳህልል ይኽእል’ዩ። ምስቲ ኣዝዩ ረሳዒ ባህሪኡ፡ ተኣማንነት ዛንትኡ ኣብ ሕቶ ክኣቱ ይኽእል፣ ኣንበብቲ ንትረኽኡ ብዝተፈላለየ መኣዝናት ክትንቱኑ’ውን ይቅስብ።
# ቅርጺ ትረኻ — ኣብርሃም ዘይተኣማኒ (ረሳዒ) ኣዘንታዊ ምስ ምዃኑ፡ ትረኽኡ ሓላፍ ዘላፍ ክኸውን ከም ዝኽእል ስለ ዝፈለጥና፡ ጸሓፋይ ነዛ ነቓዕ ተጠቒሙ ምስቲ ዛንታ ዝተኣሳሰር ዝመስል ስእልታት ብዕላማ ኣበየ ኲርናዕ ፋሕ ብምባሉ፡ ጽቡቕ ሜላ ተጠቒሙ። ቀንዲ ዛንታ፡ ስእልታት፡ ብታኽ ዛንታታት … ወዘተ. ብዘይ መስርዕ ፋሕ ኢሉ ስለ ዝርከብ፡ ቅርጺ’ዛ ዛንታ ሓውሲ ዘይመስርዓዊ (nonlinear narrative structure) ኣሎዋ ክንብል ንኽእል – ንኡድ ሜላ።
# ትረኻዊ ግዜ — ጸሓፋይ ንኹሉ’ቲ ዝዝንቶ ዘሎ ታሪኽ ከም ሕጂ ዘጋጠመ ፍጻመ ኣቕሪቡ ክነሱ፡ ኣብ 3ይ ገጽ መወዳእታ ሕጥበ ጽሑፍ ግን ተሰይሩ ንረኽቦ። “ዘረባ ኣዕሩኽተይ ኣመንጉየ ናብ ፊትና ‘ዝነበረ’ ጣውላ እየ ዝጥምት ‘ነይረ’። ብማዕዶይ ባህ ዘብል ኣከዳድናን ማራኺ መልክዕን ዘሎዋ መንእሰይ ኮፍ ኢላ ‘ነይራ’። [ኣብታ ንብርቲ ቦታና ተረኺበ፣ ሄኖክ ግድን ሓዚኑ ኣሎ … ኣሎ፡ ጀሚረ፡ ጀሚርና … ወዘተ. ክብል ጸኒሑ፡ ሃንደበት ግን ዝነበረ፡ ነይረ፡ ነይራ እናበለ ነቲ ናይ ትረኻ ግዜ ሰይሩዎ’ሎ]
5) ቴማ፤
ገለ ካብቶም ዝተላዕሉ ዛዕባታት እዛ ዛንታ ንምጥቃስ፥ ጠንቁ ዘይንጹር ስልኲይ (boredom) ሂወት፣ ምሕዝነት ከም መዕቆቢ /መህደሚ ሰንፈላል፣ ብዕልግና ከም ተራ ነገር… ወዘተ. ይርከብዎም። ጠንቂ ስልኲይ ህይወቶም ኣብ ምከና’ኳ ‘ተዘይ ተነግረና፡ (ምስ ኤርትራዊ ‘ኮንቴክስት’ ባዕልና ኣካውን ኣቢልናስ) ርእሰ-ነገር’ዛ ዛንታ፡ ኣሰልካዪ ሂወት መንእሰያት እዩ።
# [እንተዀነ] እዛ ጽሕፍቲ ብትግርኛ ክሳዕ ዝተዳለወት ንኤርትራዊ ሕ/ሰብ ከም ምዃና መጠን፡ ኤርትራዊ መንእሰይ ወለዶ፡ ዝሰግሮ ዘሎ መድረኽ ኣቓሊልካ ዝረአ ወይ ዝጸሓፍ ኣይኰነን። ምጽሓፉን ምዝንታዉን ካብ ተጀመረ፡ ሓቂን ጽባቐን ዛንታ፡ ብውሕሉል ኣነዳድቃ ተሃኒጾም – ይዘንተዉ ይጸሓፉ! እቲ ዘሎ ህሉው ኩነታት ኣቓሊልካ ምጽሓፍ፡ ነቲ ተኸሲቱ ዘሎ ቅልውላው፡ ሻቅሎት፡ ሰንፈላል፡ ቀንፈዘው፡ ከርተት፡ ዘይትስፉውነት፡ ትርጉም ምስኣን፡ መከራ … ወዘተ. እምበኣር ‘ሳክት’ እዩ ክሳዕ ምባል ንከየብጽሕ፡ ጠንቅን ሰርን ይውጻእ። ኩነታትና ብከምዚ ፍኲሰት ከይመናናህ፡ ዝሳነ ፈጠራዊ ምከና ይፈጠር። ብከምዚ ዓይነት ዛንታ፡ ሰሪ ህሉው ክውንነት ተመጅሊሑ ከይተርፍ ዘሻቕል ጥራይ ዘይኮነስ ዘፍርሕ’ዩ። እዛ ዛንታ፡ ሓያል ዛዕባ ኣልዒላ ክነሳ ብሰንኪ ዘይምህላው ጽቡቕ ምከናን ዘይምእንፋት ጠንቅን – ወዲቓ ተሪፋ። ኣንባቢ በቲ ሃለውለውን ሳዕቤንን ጥራይ ስሒቑ ከይተተንከፈ ከይከይድ ምእንቲ፡ ጠንቂ መዓት ይብራህ።
ህልው ኩነታት ኣብዛ ዛንታ፡ ዕምቈት ብዘይብሉ ኣገባብ ተቐሚጡ፣ ኣንባቢ ውሽጡን ከባቢኡን ክግንዘብ ዝድርኽ ጽሑፍ ክኸውን ኣይበቕዐን፣ ብኣንጻሩ ነቲ ኩነታት ናብ ስምዒተ-ኣልቦ ትሑት ጭርቃን ኣውሪዱዎ ኣሎ ክበሃል ይከኣል።
ለ) ተክኒካዊ ብልሓትን ስእላዊ ገለጻን
1) ዛንታ ‘ዝሞተ ጸሓፋይ’ ኣብ ውሽጢ ዛንታ፤ ህሉው ጸሓፋይ፡ ናይቲ ነዛ ዛንታ ከም ዝጸሓፋ ዝነገረና ግን ዝሞተ ጸሓፋይ፡ ምስቲ ቀንዲ ዛንታ ኣካቲትዎ ዘሎ 5 ፍንጫል ሓበሬታታት፡ ማለት፥
(i)- ኣብ 1ይ ገጽ፡ ናይ ሽክና ስእሊ ዘሎዎ ብዛዕባ ሓደገኝነት ሽጋራ ዝገልጽ፣ (ii) ኣብ 1ይ ገጽ ኣብ ሓጹር ዝተጻሕፈ፡ “ብቬትሮ ኣሕሊፈ ንደገ ክጥምት ከሎኹ፡ ሳምራዊት ምስ ሓደ ወዲ ተሓቛቚፋ ክትሓልፍ ርእየያ።”፣ (iii) ኣብ 2ይ ገጽ ብዛዕባ ኣጠቓቕማ ማውዝ ንኣባላት ኤሚግሬሽን እትሕብር ጭራም ወረቐት፣ (iv) ኣብ 4ይ ገጽ፡ መስተን ዘይውሑስ ጾታዊ ርክብን ውጽኢቶም ዘይተወጠነ ጥንስን ኤይድስን ስለ ዝኾነ ንጠንቀቕ ዝብል፣ (v) ኣብ 5ይ ገጽ ድማ፡ ደራሲ እናጸሓፈ ከሎ፡ ብዘየቋርጽ ውጽኣትን ተምላስን ይሳቀ ስለ ዝነበረ ኣብ ሳልስቱ ከም ዝዓረፈ ዝሕብር ቃል ኣሰናዳኢ …
ዝብሉ ፍንጫል ትልምታት ንስለ ፍሉይነት ኣቐራርባ ዝኣተወ ክብሃል ይከኣል፣ ግና እቲ 5 ፍንጫል ሓበሬታታት ምስቲ ቀንዲ ዛንታ ከዛምዶ ከለኹ፤ እቲ ‘ዝሞተ ጸሓፋይ’ ብናይ ቤ/ጽ ኤሚግሬሽን ኮምፕዩተር፡ ዛንታ ይጽሕፈሉ ኣብ ዝነበረ፡ ብቬትሮ ኣሕሊፉ ንደገ ክጥምት ከሎ፡ ሳምራዊት ምስ ሓደ ወዲ ተሓቛቚፋ ክትሓልፍ ርእይዋ። … እንተዀነ ግን ብሰንኪ ሽጋራ፡ መስተን ዘይውሑስ ጾታዊ ርክብን ዝጠንቁ ጸሓፋይ ጌና ነዛ ዛንታ እናጸሓፋ ከሎ፡ ብዘየቋርጽ ውጽኣትን ተምላስን ይሳቀ ስለ ዝነበረ ኣብ ሳልስቱ ዓሪፉ።
# (ከም ርእይቶ) – እቲ ኣዘንታዊ ገጸ-ባህርይ፡ ጸሓፋይ ንዝሓለፎ ንእስነት ዝውክል ጠባይ (Author surrogate) ምዃኑ ብርቕቕ ዝበለ መገዲ (መለቐብታ) እንተ ዝእንፈት። ማለት ገጸ-ባህርይ ኣብርሃም ቅድሚ 5-10 ዓመት ዝነበረ ታሪኽ ህይወት ጸሓፋይ እንተ ዝኸውን ምስታ ናይ ዓይኒ ምድሪ ተርእዮን ኣማውታ ጸሓፍን ምተሳነየት እብል።
2) ተክኒካዊ ኣጠቓቕማ፤
# ጸሓፋይ፡ ኣብ ዛንትኡ ዘይእመን ኣዘንታዊ ኣብርሃም ምጥቃሙ (ኣዝዩ ረሳዒ ምስ ምዃኑ) ሓደ ሜላ ኣጸሓሕፋ’ዩ፣ ሓውሲ ዘይመስርዓዊ ትረኻ (ስእልታት ምስቲ ዛንታ ዝተኣሳሰር ክነሱ ብዕላማ ኣበየ ኲርናዕ ፋሕ ምባሉ)፣ ዛንታ ዝሞተ ጸሓፋይ -ሕሉፍን መጻእን- ኣብ ዛንታ ካልእ ሰብ ብሜላ ኣትዩ ብምህላዉ፡ ክልተ ተመዓራረይቲ ዛንታ ተፈጢረን ኣሎዋ። ሓይልን ጽባቐን እዛ ዛንታ (ሳርዲን) ኣብ ኣጠቓቕማ ገለ ተክኒካዊ ክእለታት እዩ። ነዚ ቅዲ ዝጥርንፍ ፈጠራ ከይተራእየ ግን ከም ናብ ንፋስ ዝተቐረበ ሓርጭ፡ ተበቲና ተሪፋ።
# “እዛ ጓል ትሓልፍ ዘላ’ሞ ርኣዩዋ … ሳልሳይ ግዜ ትሕጸ ኣላ … ሓዋ በቲ ሹቕ እንዳ ክዳውንቲ ኣሎዎ። ኣቦኣ’ኳ ወጻኢ እዩ ዝነብር። ኣደኣ ግን ቀደም’ያ ሞይታ። … ኣቦኣ ግዲ ካብ ወጻኢ ዝሰደላ ኰይኑ፡ ዝበለጸ ክዳውንቲ’ያ ትክደን። … ፈለማ ዓርካ መን ድዩ ነይሩ መሲሉኩም? ሕሩይ ዝብሃል ጻዕዳ ኮሮላ ዝሕዝ፡ በቲ ቲራቮሎ ገዛኡ …።” እዛ ዕላል ሄኖክ፡ ነቲ ገሊኣቶም ንዘየድልየካ ኩንታል ሓበሬታ ኣስኒቖም ርእስኻ ዝመልእዎ፡ እተውክእ ጽብቕቲ ኣብነት’ያ። [መንእሰይ ሰሪሑ ከይናበር፡ ኰነ ተገብረ ክኣሪ ከዕልል ምውዓሉ ዘደንግጽ ምዃኑ፡ ኣብ ቦትኡ እናሃለወ]
3) ቃና ጸሓፋይን ኣንባቢ ዝሓድሮ ሙድን፤
# ቃና ጸሓፋይ ኣብ ልዕሊ ኣንባቢ፤ ኣብ መወዳእታ ዛንታ ከም ዝተሓበረና፡ ጸሓፊ’ዛ ዛንታ ድሮ ሞቱ ይጽሕፋ እናሃለወ፡ ሓደ መንእሰይ ብዛዕባ ምስ ኣዕሩኽቱ ዘሕለፎ ተራን ኣሰልካዪን ዕላላት ምቅዳሙ፡ ኣሽካዕላላዊ ቃናኡ ጎሊሑ ይረኣይ። ዋና ፋስት-ፉድ ኣቶ ኣውዓሎም (ሰንሶሎማይ) ከም ሓደ ኣንባቢ ዛንታ ምስ እንወስዶም፡ “ኣንባቢ ከይደናገር” ኢሎም ዝጸሓፉዎ ምስ እንምርምሮ፡ ጸሓፋይ ኣብ ልዕሊ ኣንበብቲ ዘሎዎ ላግጻዊ ቃና ተነጺሩ ይረኣየካ።
# ኣንባቢ ዝሓድሮ መንፈስ (ሙድ)፤ እታ ዛንታ ብቀንጠመንጢ ዕላላትን ኣሰልካዪ ትረኻ ተኻቲታ ብምህላዋ ክሳብ ኣፋፌት ምዝዛም ኣዝዩ ሰልኪዪካ (dispirited mood) ይጸንሕ እሞ፡ ሃንደበት ምስ ተወደአት፡ እንቋዕ ተዛዘመት ብምባል ብሓቂ ሩፍታ ይስመዓካ። እንተዀነ ኣሰናዳኢ ጋዜጣ፡ እግረ-ጽሑፍ ዘቐመጦ ኣንቢብካ፡ ወላ’ኳ ከም ሰብ መጠን ነታ ሰበይትን ዘይተወልደት ናጽላን ንኽትደናገጽ እንተ ፈተነካ፡ ኣሽካዕላላዊ ባህሪ ጸሓፊ ኣቐዲምና ስለ ዝፈለጥና፡ ብላሽ ፈተነ -ላግጺ- እዩ። ብዝኾነ፡ ንኣንባቢ ዝሓድሮ መንፈስ ኣሰልካዪ ክንብል ንኽእል።
4) ቋንቋ፤
ንትሕዝቶ ናይቲ ጽሑፍ፡ ብቐንዱ ከኣ ዘይምህላው መልእክቲ ካብ ዘጋደዱ ሓደ፡ ትሑት ደረጃ ኣጠቓቅማ ቋንቋ ናይቶም ገጸ-ባህርያት እዩ። ወላ’ኳ መዓልታዊ ርክባቶም ተራን ልሙድን እንተዀነ፡ ነቲ ንዕኡ ንምዝንታው ዝቐረበ ደረጃ ቋንቋ፡ ጥበብን ላዛን ዝጎደሎ ኮይኑ’ዩ ቀሪቡ። ብእኡ መንጽር፡ መልእኽቲ ክጉዳእ ከኣ ግድን ይመስል።
መደምደምታ፤
እዛ ዛንታ ሳርዲን፡ ንስለ ተክኒካዊ ሜላታት ንምንጽብራቕ ደኣ’ያ ቆይማ እምበር ዝኾነ እተመሓላልፎ ትርጉም (didactic purpose) የብላን። እንተወሓደ እቲ ከመሓላልፎ ዝሓለነ ትሕዝቶ ኣይሃነጾን። ገለ ካብቲ ዛዕባ ማለት ንእስነትን ስድነትን፡ ዝበለየ ዛዕባ (cliche’) እዩ። ዝኾነ ብክኢላ ጸሓፋይ ዝቐርብ ዛንታ ዘመሓላልፎ ሞራል፡ ትርጉም፡ ጠቓሚ ነገር ዘይብሉ እንተኾይኑ፡ ምናልባት ደኾን ‘ጽባቐ ንስለ ጽባቐ’ ዝብል ቴማ ሒዛ ተበጊሳ ከይትኸውን ኢልካ ትሓስብ እሞ፡ እንተዀነ ከምኡ’ያ ተሃኒጻ ከይንብላ፡ መሰረታውያን ኣካላት ፈጠራዊ ዛንታ – ውህደት ጽባቐኦም ኣየርኣየትን። ብውሑዱ፡ ፈጠራዊ ዓለም ዛንታ ማለት ምከና ኣይመሃዘትን። ኣብቲ ዝቐርብ ዛንታ፡ እቲ ቀንዲ ኣዘንታዊ፡ በየናይ መለክዒ ህይወት ከም ዝርአ ኣዝዩ ዘሸግር ምስ ዝኸውን ምከና ከም ተወሳኺ ገጸ-ባህሪ ከም ንጥቀመሉ ጸሓፋይ ምስ ዘንገዐ እዩ።
እዛ ዛንታ ርእሳ ዝኸኣለት ምልእቲ (self-contained unit) ኣይኰነትን። መበገሲ ስልኲይነት ሂወቶም ኣይተኣመተን፡ ማለት፥ ፖለቲካዊ ነውጺ ድዩስ ሃገራዊ ቁጠባዊ ማሕንቆታት፣ ማሕበራዊ ሽግራት ድዩ ወይስ ድሕረ-ኲናት ዝሰዓበ ሰንፈላል ሂወት – ዶስ ኤግዚስተንሻላዊ ቅልውላው ዘስዓቦ ተስፋ-ኣልቦነት፣ ተክኖሎጂያዊ ልዕልነት ዘምጸኦ ስራሕ ኣልቦነት ወይስ ሃገራዊ ስእነት-ትርጉም መንነት … ወዘተ. ከምዝን ካልእን ኣይሳእለን። ካብ ኣብ ሳዕቤን ነገራት ምሽክዕላልን ምሕጫጭን፡ ነቲ ጠንቂ ብፍልስፍናዊ መዳይ ክብድሆ ወይ ክገልጾ ምተገበአ። እዛ ሓጻር ዛንታ፡ ሜላታት ኣጸሓሕፋ ንምርኣይ እምበር ኣይተደርሰትን። እዛ ዛንታ፡ ተደምዲማ ደኣ’ምበር ገና ኣይተዛዘመትን።
