ሓቀኛ ታሪኽ ዘርኣይ ደረስ

እስቲፋኖስ ገብረሚካኤል ሃንችባክ
ነዚ ጽሑፍ’ዚ ንኣንበብቲ ከቕርቦ ካብ ዝሓስብ ዳርጋ ልዕሊ 26 ዓመታት ሓሊፉ ኣሎ። ገለ ካብቶም ተንብቡዎ ዘለኹም ኣይተወለድኩምን ኔርኩም ትኾኑ። እዚ ኣብ ሓሶት ዝተመርኰሰ ታሪኽ ብመጽሓፍ መልክዕ ክወጽእ ከሎ ድማ ዳርጋ ዝበዛሕኩም ብርግጽ ኣይተውለድኩምን ኔርኩም። ኣነ ንባዕለይ ጎመራው ዘርኣይ ደረስ ዝብል ናይ ሓሶት መጽሓፍ ተሓቲሙ ኣብ ዝወጽኣሉ እዋን ገና ወዲ 14 ዓመት ቈልዓ ነይረ። እቲ ዘገርም ዳርጋ ዝኾነ ኤርትራዊ፡ “ዘርኣይ ደረስ እንታይ ዝገበረ እዩ?” ኢልካ ክትሓቶ ከለኻ፡ ካብቲ ኣብ ጎመራው ዘርኣይ ደረስ ዘርእስቱ መጽሓፍ ዘሎ ትሕዝቶ ብዘይፍለ፡ “ኣብ ሮማ ባንዴራ ኢትዮጵያ ክትርገጽ ምስ ረኣያ ነቶም ዝረገጹዋ ኢጣልያውያን ብሴፍ ዝቐተለ፡” ዝብል መልሲ እዩ ዝህበካ። ካልእ ዘገርም ነገር ሓደ ናቲ ብዝብል ስም ዝጽዋዕ ኤርትራዊ ኣብ 2008 ኣብ ኣስማሪኖ፡ ነቲ ኢትዮጵያውያን ዘውርዩዎ ታሪኽ ከም ዘለዎ ብጽሑፍ ምድጋሙ እዩ። ታሪኽ ከም ጸሓፊኡ ስለ ዝኾነ ጥንቃቐ ኣገዳሲ እዩ። ዝወዓለ ይንገርካ ከም ዝብሃል ድማ እቲ ሓቀና ታሪኽ ዘርኣይ ደረስ ከምኡ ከም ዘይነበረ ንምብራህ ካብ መሰረቱ ከዕልለኩም።

ስርዓት ሃይለስላሴ፡ ንግስነቱ ንምስፍሕፋሕን ነቲ ዓባይ ኢትዮጵያ ዝብል ፖሊስኡ ንምስፍሕፋሕን፡ ነቲ ኤርትራ ኣካል ኢትዮጵያ ኣይኮነትን ዝብል ናይ ኤርትራውያን መትከል ንምብራዝን፡ ኤርትራውያን ንባንዴራ ኢትዮጵያ ተሰዊኦምላ ዘስምዕ መልእኽቲ ንምትሕልላፍ ንታሪኽ ዘርኣይ ደረስ ጠማዚዙ ከም ሕሱም ተጠቒሙሉ እዩ። ከምኡ ስለዝኾነ፡ ዙሓት ኤርትራውያን ይኹኑ ኢትዮጵያውያን፡ “ጅግና ዘርኣይ ደረስ ዝብሃል ካብ ሃዘጋ ዝውለድ ጅግና ኢትዮጵያዊ፡ ኣብ ኢጣልያ ኣብ ዝነበረሉ ግዜ ኢጣልያውያን፡ ኣብ ከተማ ሮማ ኣብ ልዕሊ ባንዴራ ኢትዮጵያ ከላግጹን ከባጭዉን ምስ ረኣዮም፡ ንባንዴራ ኢትዮጵያ ካብ ዝነበሮ ጽኑዕ ፍቕርን እምነትን ደሙ ስለ ዝፈልሖ፡ ኣብ ማእከል ኣደባባይ ሮማ ሴፉ መዚዙ ነቶም ዘባጭዉ ዝነበሩ ኢጣልያውያን ክሳውዶም ክቘርጾም ውዒሉ፡” ዝብል ታሪኽ ንዓይ ወሲኽካ ከም ሓቂ’ዮም ዝወስዱዎ ነይሮም። ብፍላይ ኣብቲ ገሞራው ዘርኣይ ደረስ ዝብል ብሓደ ኢትዮጵያዊ ዝተሓትመ መጽሓፍ፡ “ሴፍ ዘርኣይ ደረስ ብክሳድ ኢጣልያውያን ክትጻወት ውዒላ፡” ዝብል መቃምምቲ’ውን ኣለዎ። ንሱ ጥራይ ዘይኮነ እቲ ታሪኽ ኣብ ሓሶትን ናይ ፖለቲካ ሃልክን ዝተመርኰሰ ስለ ዝኾነ፡ “እቶም ኢጣልያውያን ኣብ ልዕሊ ባንዴራ ኢትዮጵያ ስለ ዘባጨዉ ዘይኮነስ፡ ኣብ 1937 ኣብ ሮማ ኣብ ዝተገብረ ሂትለር ከይተረፈ ዝተሳተፎ ሃገራዊ በዓል፡ ኢጣልያውያን ኣብ ልዕሊ እቲ ካብ ኢትዮጵያ ሰሪቖም ዝወሰዱዎ፡ ኣቦታቱ ኣቦሓጎታቱን ንዘርኣይ ደረስ ዝኣምኑሉን ዘኽብሩዎን፡ ሓወልቲ ኣንበሳ ዘእመነገደ ይሁዳ ከባጨዉሉን ጡፍ ክብሉሉን ምስ ተዓዘበ፡ በታ ዘይትምሕር ሴፉ ሓሙሽተ ኢጣልያውያን ክቐትል ከሎ ብዙሓት ድማ ኣቝሲሉ፡” ዝብል ካልእ ታሪኽ’ውን ኣሎ። ኣብ መዝገብ ታሪኽ ሃገረ ኢጣልያ ግን ከምዚ ዝብል ታሪኽ የሎን።

እሞኸ ደኣ እዚ ታሪኽ’ዚ ሓቂ ከም ዘይኮነ ብኸመይን መዓስን ክትፈልጥ ክኢልካ ዝብል ሕቶ ክቐርብ ባህርያዊ እዩ። ኣነ ኣብ ህዝባዊ ግንባር ተጋዳላይ ኮይነ ኣብ ዓረርብ ኣብ ዝነበርኩሉ እዋን፡ ንማእከልነትና ኣስመሮም ገረዝግሄር (ሓዊ ብጭር) ኣቦኡ ኣቦይ ገረዝግሄር ካብ ዓዶም ተማጅላ (ከባቢ ድባርዋ) ንወዶም ክበጽሑ ኣብ 1990 መጺኦምና ነይሮም። ሓደ መዓልቲ ናይ ሓባር ምሸት ጌርና ስዋ ንሰትየሉ ኣብ ዝነበርና እዋን ዓበይቲ ኣቦታትና መኽዘን ተሞክሮ ምዃኖም ስለ ዝፈልጥ ኣብ ዝኾነ ውራይ ምስ ሰብ ዕድመ ጽግዕ ኢለ ኮፍ ምባል’የ ዝፈቱ። ናይ ኣጋጣሚ ጕዳይ እንተ ዘይኮይኑ ኣብ ዕስክርና ጥልያን ከም ዝነበሩ ኣፍልጦ’ኳ እንተ ዘይነበረኒ፡ ብዕላል ዕላል ኣብ ጕዳይ ታሪኽ ዕስክርና ጥልያን ኣልዓልና። በጋጣሚ ጕዳይ ዕስክርና ጥልያን ምስ ተላዕለ ዘገደሰኒ ታሪኽ ዑመር ሙኽታርን ጕዳይ በጦሎኒ ሰቲሞን’ዩ ነይሩ። ባሻይ ገረዝግሄር ብዛዕባ’ዚ ምስ ሓተትኩዎም ከምዚ ክብሉ መለሱለይ፡ “ኣነ ክዕስከር ከለኹ፡ ዕላማይ ከምዚ ክትብሎ ዝጸናሕካ ናብ ሊብያ ክኸይድን ነቶም ቀዲሞምኒ ዝኸዱ ደቂዓድና ከርክቦምን’ዩ ነይሩ። ወተሃደራዊ ታዕሊም ምስ ወዳእና ግን ኣንጻር ድሌተይ እቲ ዘመሓድረና ዝነበረ ማጆር እከለ (ስሙ ረሲዐዮ) ንዓይን ንዘርኣይ ደረስን ምስ ካልኦት ብርክት ዝበሉ ብጉብዝናና መሪጹ ናብ ኢጣልያ ክንከይድ ምኳንና ይሕብረና። ሓቂ ዘረባ ኣይተሓጐስናን። ድሌትና ከም ኣሕዋትና ናብ ሊብያ ዘሚትና ባልያ ክንሰድድ’ዩ ነይሩ፡” ዘርኣይ ደረስ ዝብል ቃል ምስ ሰማዕኩ ብቕጽበት ሓደ ዓቢ ሕቶ ቅጅል በለኒ። ንዘረባኦም ኣቋሪጸ ድማ፡ “ዘርኣይ ደረስ እዚ ክንደይ ኢታልያውያን ኣብ ማእከል ኣደባባይ ሮማ ብዙሓት ኢጣልያውያን ቀቲሉን ኣቝሲሉን ዝብሃልስ ምሳኹም ነይሩ?” ክብል ተወከስኩዎም ዝያዳ ርግጸና መታን ክኸውን።
“ዘርኣይ ደረስ ክሳድ ኢጣልያውያን ቈሪጹ ዝብል ደኣ መን ኮይኑ? ካብ ንዕስከር ክሳብ ዝመውት ብሓደ ኢና ኔርና፡ ዘርኣይ ከኣ ንዝኾነ ሰብ ኣይቀተለን፡” ክብሉ መለሱለይ። ነዚ ኣብ ላዕሊ ዘስፈርኩዎ መንግስቲ ኢትዮጵያ ዝዘርግሖ ታሪኽ ምስ ገለጽኩሎም፡ “እዚ ትብሎ ዘለኻ ጌጋ እዩ። ታሪኽ ዘርኣይ ደረስ እንተ ደሊኻ ክገልጸልካ ህ! በል፡” ኢሎም መግለጺኦም ጀመሩ።

“ኣነን ዘርኣይ ደረስን ኣብ ሮማ ምስ ኣተና ከም ተለኣኣኽቲ ኢና ንሰርሕ ኔርና። ዝያዳ መታን ክርድኣካ፡ ኣነ ኣብ ከምዚ ዘለናዮ ቦታ እንተ ነይረ፡ ዘርኣይ ድማ ካባይ ቍሩብ ፍንትት ኢሉ ኣብ ዝርከብ ቤትጽሕፈት ስለ ዝነበረ፡ ኣብ ስራሕ መዓልታዊ ርክብ ኣለና ብሓደ ኢና ድማ ንነብር ኔርና። ዘርኣይ ከማይ’ኳ እንተ ዘይኮነ ሰብነቱ ምሉእን ደልዳላን’ዩ ነይሩ። ጠባዩ ግን ኣይንርኣዮ፡ ዓኮ! ኵራ ኣብዛ ኣፍንጫኡ እያ ነይራ። ኮታ ብዝጠቅምን ዘይጠቅምን ክሓርቕ እዕዘቦ ነይረ። ምናልባሽ ባህሪኡ ኮይኑ ድዩ እቲ ናፍቖት ከምኡ ይገብሮ ነይሩ ክፈልጥ ኣይክእልን። ብዝኾነ እቲ ስራሕ ቀሊል’ዩ ነቶም ኣሕሉቕና ምልእኣኽ ጥራይ’ዩ ነይሩ። ጽቡቕ ንበልዕ፡ ጽቡቕ ንሰቲ ድማ ኔርና። ሓደ መዓልቲ ሓለቓኡ ዝነበረ ካፒታኖ . . . ስሙ ኣይዝክሮን ሕጂ፡ ንዘርኣይ ‘ነዛ ጉራዴን ነዛ ዋልታን ናብ እከለ ዝብሃል በዓል ስልጣን ኣብጽሓሉ’ ኢሉዎ ከም ዝገሸ ዘርኣይ ባዕሉ ሓቢሩኒ። ዘርኣይ ግን ኣብ ክንዲ ዘብጽሓ ትም ኢሉ ይቕኒ’ሞ፡ ኣነ ድማ ‘ኣንታ ዘርኣይ፡ እዚ ሰብኣይ ነዘን ንብረት ከየብጻሕካየን ደበኽ እንተ በለስ እንታይ ክትብሎ ኢኻ? በጃካ ኢለካ ዝተባሃልካዮ ግበር፡’ ኢለ እገንሖ። ንጽባሒቱ ነተን ንብረት ሒዙወን እናኸደ ከሎ ኣብ መንገዲ ሓደ ኢጣልያዊ ተኔንተ (ሓለቓ ሚእቲ) ምስ ስበይቱ ናብቲ ሽዑ ዝነበረ በዓል እናኸዱ ከለዉ የጓንፉዎ። በዓልቲቤቱ ነቲ ቴነንተ፡ ‘እውይ! እዚ ኣፍሪቃዊ እንታይ እዩ ሒዙ ዘሎ?’ ትብል ብምግራም። በዓልቤታ ድማ፡ ‘እዚ ኣፍሪቃውያን ንመዋግኢ ዝጥቀሙሉ መሳርሒታት’ዩ፡ ኣብ ውግእ በዚ እዮም ዝቃተሉ፡’ ድሕሪ ምባል ብኣካል ከርእያ ግዲ ደልዩ ንዘርኣይ፡ ‘ንዓ’ታ ኣፍሪቃዊ!’ ኢሉዎ ብዓውታ። ዘርኣይ ድማ ኣብ ክንዲ ምቕልል ኢሉ ዝቐርቦ ከም ኣመሉ መልሲ ኣይሃቦን ትዕንን ጥራይ ኢሉ፡’ ሽዑ እቲ መኰንን ክረስን ብምጅማር፡ ‘ቬኒኳ ብሩቶ ኔሮ!” ኢሉዎ ሓይሊ ቃል ሓዊሱ። እዚ ኵሉ ክኸውን ከሎ ኣብቲ ጐደና መኦኣት ሰብ ነይሩ። እቲ መኰንን’ውን ሽጕጥ ኣለዎ። ከምኡ ምስ በሎ ዘርኣይ ሓሪቑ በቲ ጉራዴ ወስ ኢሉዎ ምሃረሞ’ውን ነይሩ ይኸውን። ብኡንብኡ በቶም ኣብቲ ከባቢ ዝነበሩ ኣኽበርቲ ጸጥታ ተታሒዙ ድማ ኣብ ቀይዲ ኣትዩ። ሽዑ ሓደ ጸሊም ኣፍሪቃዊ ንሓደ ኢጣልያዊ መኰነን ብጉራዴ ክሃርሞ ፈቲኑ ተባሂሉ ኣብቲ ከተማ ኣዝዩ ዓቢ ዜና ብምዃን ከም ቅጽበት ተላቢዑ። ነቶም ከም ተለኣኣኽቲ ንሰርሕ ዝነበርና ኣፍሪቃውያን ብምሉኣትና ድማ ‘ብቕጽበት ናብ ዓድኹም ተመለሱ’ ዝብል ህጹጽ ትእዛዝ ተዋሂቡና። ሃንደበት ክንብገስ ስለ ዘይንኽእል ግን ኣቕሑትና ክንጠራንፍ ዕድል ሃቡና ኢልና ክንልምኖም ተገዲድና። 24 ሰዓት ሂብናኩም ኣለና ምስ በሉና፡ ሓንቲ ሰፋይት ክዳን ገዚአ ክሳብ ሕጂ’ውን ኣላ። ንዘርኣይ ድማ ሽዑ ኣብ ቤት ማእሰርቲ ምስ ዳጐኑዎ ኣይጸንሑን ንሞት ፈሪዶም ቀቲሎሞ። ታሪኽ ዘርኣይ ጀሚሩ ክውድኣ እዚ’ዩ። ዘርኣይ ግዳይ ሕርቃኑ እዩ ኾይኑ። እዚ ዝበልካዮ ታሪኽ ግን ንመጀመርያ ግዜ ካባኻ እሰምዖ’ለኹ፡” ኢሎምኒ።

በቲ ዝገለጹለይ ታሪኽ ኣመና ስለ ዝተመስጥኩ፡ “እዚ ታሪኽዚ’ ኣገዳሲ ስለ ዝኾነ ኣብ ድምጺ ሓፋሽ ቃለመሕትት ክትገብሩ ኣለኩም፡” ኢለዮም ነይረ። ንሶም ግን፡ “ናብ ዓዲ ክምለስ ምዃነይ ክትፈልጥ ኣለካ። ሎሚ ድምጺ ሓፋሽ ኵሉ ሰብ ስለ ዝሰምዓ ብድምጸይ ከለልዩንን ክነግሩለይን ስለ ዝኽእሉ ይፍትሓላ፡” ዝብል መልሲ ስለ ዝሃቡ ግን ኣይተኻእለን። ድሕሪ ናጽነት ብዙሕ ግዜ ምስ ገለ ኣባላት ዜና ተሓባቢረ ናብ ድባርዋ ብምኻድ ቃለመሕትት ከካይደሎም እሓስብ ነይረ፡ እንተኾነ ኣብቲ ፈለማ ብሰንኪ ስራሕ ድሒሩ ድማ ብሰንኪ ማእሰርቲ ክሰለጠኒ ኣይከኣለን። በዓልቲቤቱ ነስመሮም ገረዝግሄር ዓዚዛ ጣህር ትኹን፡ ኣስመሮም ባዕሉ ነቲ ታሪኽ ይፈልጡዎ ስለ ዝነበሩ ግን ቃለመሕትት ከም ዝካየደሎም ክገብሩ ንኽልቲኦም ዝቐለለ ነይሩ እብል።